Εσείς το ξέρατε αυτό; Η 3η Σεπτέμβρη της Νίκαιας !!

Ξεφυλλίζοντας, ξανά, διάφορα παλιά αρχεία στη βιβλιοθήκη, διαπίστωσα πως η τρεις (3) του Σεπτέμβρη ήταν τελικά σημαδιακή ημερομηνία σε πολλά γεγονότα της χώρας.

Πέραν του σημαντικότερου λοιπόν (αυτού που θα έπρεπε -αν μου επιτρέπετε ένα μικρό προσωπικό σχό- λιο- να το γιορτάζουμε πολύ πιο λαμπρά από τα σημερινά, βαρετά, τελετουργικά), που δεν είναι άλλο από την επανάσταση του κινήματος του Μακρυγιάννη, η οποία οδήγησε τον Όθωνα στην υπογραφή του Συντάγματος, υπάρχουν και άλλα. Κάποια από αυτά είναι το ξέσπασμα της Κρητικής Επανάστασης το 1895 και η οριστική εγκατάλειψη των εναπομεινάντων στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία το 1922.

Υπάρχει ωστόσο και ένα ακόμα, που μπρος στα εθνικά ασφαλώς δεν έχει το ίδιο βάρος, εδώ όμως, στα της περιοχής, θαρρώ πως αξίζει να το μνημονεύουμε.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1940, με το ΦΕΚ 271Α, η πόλη παύει πλέον να ονομάζεται “Νέα Κοκκινιά” και παίρνει το όνομα “Νίκαια”.

Ο διαγωνισμός
Τον Οκτώβρη του 1939, επί δημαρχίας Ιωάννου Μήλιου, και έπειτα από διάλογο χρόνων, ο δήμος Νέας Κοκκινιάς “ἐν τῆ διηνεκεῖ προσπαθεία του καθορισμοῦ της σοβαροτάτης ἰστορικῆς σημασίας καί τῆς μεγάλης συμβολῆς τῶν Μικρασιατικῶν πόλεων, τοῦ Πόντου καί τῆς Θράκης κατά τούς μακρούς ἀγῶνας πρός ἀποκατάστασιν τῆς Έθνικῆς Ενότητος” αποφάσισε τη με- τονομασία της πόλεως καλώντας όλους να συμμετέχουν στον διαγωνισμό (με χρηματικό έπαθλο 2.000 δρχ.), υπογραμμίζοντας ότι, για τους ανωτέρω λόγους, τα προτεινόμενα ονόματα πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρονται σε ιστορικές πόλεις της Μ. Ασίας, του Πόντου ή της Θράκης και να είναι λέξεις δισύλλαβες ή το πολύ τρισύλλαβες.[01]

Η πρόταση
Κατατέθηκαν τα ονόματα Μίλητος, Ίλιον, Τροία, Έφεσος, Πάφρα, Τρωάς, Ναζλί κ.α. τα οποία ο τοπικός τύπος σχολίασε “άπειρες προτάσεις”, προτάσσοντας ωστόσο το “Νίκαια” ως αυτό που “προκάλεσε το κοινό ενδιαφέρον”. Το όνομα είχε υποβάλει στον διαγωνισμό ο δικηγόρος, ερευνητής – συγγραφέας και αργότερα δήμαρχος Νίκαιας και βουλευτής Πειραιά, Ιωάννης Μελάς,[02] τεκμηριώνοντας ιστορικά την πρότασή του, η οποία κατέληγε με τα εξής:

Έλληνισμός καί Χριστιανισμός ἄνευ τῆς Νίκαιας, εἰναι ἀκατανόητοι. Ὲνώ δέ πόλεις μικρο- τέρας ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς σημασίας, ώς εἰναι ἡ Φιλαδέλφεια, ἡ Μόδυτος, ἡ Καλλίπολις, τό Ὶκόνιον καί ᾶλλαι, εῖδον ἀποκατασταθείσαν εἰς τήν ἐλευθέραν Έλλάδα τήν ἀνάμνησιν αὐτῶν διά τῆς ὀνοματοδοτήσεώς των εἰς τάς νέας προσφυγικάς πόλεις, ἡ Νίκαια παρηγκωνίσθη καί ὲλησμονήθη τελείως, οὐδέ μικροῦ προσφυγικοῦ καταυλισμοῦ ὰξιωθέντος νά λάβη τό όνομα αὐτῆς.
Εἰς τήν Νέαν Κοκκινιάν, τἡν μεγαλυτέρα προσφυγικήν πόλιν, ὰληθῆ Μητρόπολιν τοῦ δι- ωχθέντος ἐκ νέου Έλληνισμοῦ, κατέφυγον τά Έλληνικά κατάλοιπα τῆς Θράκης, τοῦ Πόντου καί τῆς Ὰσίας.
Ταῦτα ύπ’ όψει λαβόντες καί εφ’ ὅσον ὁ Δῆμος της Νέας Κοκκινιᾶς ὀρθῶς ὰπεφάσισε ν’ ἀλλάξη τὁ γεωνυμικόν τῆς πόλεως ψευδώνυμον δι’ ἀληθοῦς ὀνόματος, ἀξίου τῶν πεπρω- μένων της, ὑπό τήν ἰδιότητα τοῦ δημότου, ούτινος ἡ στοργή καί ἡ εἰλικρινής διάθεσις δέν δύνανται, νομίζομεν, να διαφιλονικηθοῦν, προτείνομεν, ὅπως ἡ ὲπί τούτω ἀρμοδία τοῦ Δήμου ὲπιτροπή, προκρίνη τό ὄνομα ΝΙΚΑΙΑ ώς συμβολίζον τήν ὁμαδικήν καταφυγήν τοῦ προσ- φεύγοντος Έλληνισμοῦ καί τήν αὶωνίαν του ἀναβίωσιν.

Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι, πέραν σχεδόν σύσσωμου του τοπικού και εθνικού τύπου, και ο διεθνούς φήμης καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Βέης, είχε ταχθεί υπέρ της πρότασης Μελά, με επιστολή του.

Τον επόμενο χρόνο, στις 3 Σεπτεμβρίου 1940, εκδίδεται η επίσημη απόφαση στο 271Α Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως: Η πόλις “Νέα Κοκκινιά” μετονομάζεται σε “Νίκαια” και ο ομώνυμος Δήμος “δήμος Νίκαιας” Νομού Αττικής & Βοιωτίας.[03]

Όμως πολύ λίγοι ασχολούνται τότε με το όνομα, γι’ αυτό υπάρχει και μια σύγχυση όσον αφορά την ημερομηνία μετονομασίας της πόλεως. Ο πόλεμος και η αντίσταση ήταν αυτό που προείχε. Νίκαια, ουσιαστικά, στα χείλη των κατοίκων, λέχθηκε από το 1944, με την απελευθέρωση.
Ιστορικά στοιχεία

Η ονομασία δόθηκε από την αυτοκράτειρα πόλη του Βυζαντίου, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Τέταρτης Σταυροφορίας (στις 13 Απριλίου του 1204), η οποία ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη το 1261 με τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, καταλύοντας τη Λατινική Αυτοκρατορία και επανιδρύοντας ξανά τη Βυζαντινή.

Η Νίκαια [04] της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, επίσης, είναι γνωστή και από τη σύγκληση της πρώτης (325 μ.Χ.) και έβδομης ή Β’ Νίκαιας (787 μ.Χ.) -τελευταίας- Οικουμενικής Συνόδου. Έχει όμως πλούσια ιστορία αιώνων πιο πριν.

Για τα παραπάνω, και τη δημιουργία της πόλεως στη Μικρά Ασία, η πληρέστερη καταγραφή περιλαμβάνεται στο βιβλίο της Ι. Μ. Νίκαιας.[05] Παραθέτω σχετικό απόσπασμα με τις υπο- μνήσεις του:
Η πόλη της Βιθυνιακής Νίκαιας στις πηγές απαντά υπό ποικίλες μορφές, όπως π.χ. Νίκαια, Νεικέα, Nicaea, Nici(a), παλαιαί Αθήναι, ανάλωτος πολιορκία πόλις, αρχαιόπλουτος πόλις, η κατά την λίμνην Ασκανίαν Νίκαια, η παρ’ Ασκανία λίμνη της Βιθυνών επαρχίας προε- δρεύουσα Νίκαια, η παρ’ Ασκανία λίμνη και η των Βιθυνών προεδρεύουσα Νίκαια, η παρ’ Ασκανία λίμνη Νίκαια, η παρ’ Ασκανία λίμνη καλλίπυργος πόλις, η Νίκαια, Νίκαια το περιβόητον άστυ, η κατά Βιθυνίαν Νίκαια, Νίκαια η εν Βιθυνία πόλις, Βιθυνών Νίκαια, η εν Βιθυνοίς Νίκαια, η των Βιθυνών μητρόπολις, Νίκαια Βιθυνών πόλις, η Ελληνίς πόλις, η μεγαλόπολις Νίκαια, η λαμπρά των Νικαέων πόλις, η νικεπώνυμος πόλις, νίκης επώνυμος κατά το Βιθυνών έθνων η Νίκαια, η της νίκης πόλις, η περίπυστος Νίκαια, πολίανδρος πόλις, προκαθεζομένη της Βιθυνίας πόλις Νίκαια κ.α. Η μεγάλη ποικιλία χαρακτηρισμών της Νίκαιας δείχνει αναμφίβολα τη μεγάλη σημασία της. Πολλές φορές στον αναγνώστη θα αρκούσε μια φράση και μόνο, για να αντιληφθεί ότι γίνεται λόγος για τη Νίκαια.[06]
Δυστυχώς το απώτατο παρελθόν της Νίκαιας δεν το γνωρίζουμε με ακρίβεια. Η ιστορία της, που έγραψε ο Μενεκράτης, χάθηκε για πάντα. Ένα απόσπασμα μόνο μας διέσωσε ο Πλούταρχος, το οποίο όμως δεν επιχέει φως.[07]

Κατά τη μυθολογία και πιο συγκεκριμένα στο επικό ποίημα του Νόννου του Πανοπολίτη (5ος αι. μ.Χ.) “Διονυσιακά” ή “Διονυσιακών Βιβλία ΜΕ΄” που περιγράφει τη ζωή και το θρίαμβο του θεού Διόνυσου, και κυρίως την εκστρατεία του στην Εγγύς Ανατολή και στις Ινδίες, διαδραματίζεται η ιστορία της Νίκαιας.[08]

Στα άγρια δάση του Αστακού ποταμού ο βοσκός Ύμνος από τη Φρυγία ερωτεύτηκε μια Ναϊάδα, σκληροτράχηλη κόρη παρθένα κυνηγό, τη Νίκαια. Θυγατέρα του ποτάμιου θεού Σαγγαρίου και της θεάς Κυβέλης. Η Νίκαια όμως, παρότι ήταν ωραιότατη, απεχθανόταν τον έρωτα και αγαπούσε μόνο το κυνήγι. Έτσι δεν ανταπέδιδε στον έρωτα του Ύμνου και γι’ αυτό εκείνος της ζήτησε να τον σκοτώσει για να τον λυτρώσει από τον καημό που έκαιγε στην καρδιά του. Αυτό έπραξε η Νίκαια με ένα βέλος. Βλέποντας όμως το τι είχε συμβεί ο θεός Έρως οργίσθηκε για τη βίαιη αυτή πράξη και για να την τιμωρήσει ενέπνευσε σφοδρό πόθο για τη Νίκαια στον ίδιο τον θεό Διόνυσο ρίχνοντας “το βέλος του έρωτα” όταν την παρακολουθούσε την ώρα που κολυμπούσε. Αλλά η Νίκαια απέκρουσε ακόμα και τον Διόνυσο. Ο θεός μπόρεσε να την κα- τακτήσει μόνο όταν τη μέθυσε, μετατρέποντας σε κρασί το νερό της πηγής που έπινε η νύμφη. Από την ένωσή τους γεννήθηκε η Τελετή. Η Νίκαια, όταν ξεμέθυσε και αντιλήφθηκε το τι είχε γίνει, ήθελε να αυτοκτονήσει, αλλά τελικώς συμφιλιώθηκε με τον Διόνυσο και απέκτησαν μαζί ένα ακόμα παιδί, τον Σάτυρο. Προς τιμή της ο Διόνυσος ίδρυσε μια πόλη στη Μικρά Ασία που την ονόμασε Νίκαια. Από αυτό το γεγονός τόσο ο Διόνυσος, όσο και ο Ηρακλής (που εξεστράτευσε και αυτός στην Ινδία), ετιμώντο από τους Νικαείς ως θεοί προπάτορες και στα νομίσματα επιγράφονται με την επωνυμία KTICTEC (κτίστες),[09] ενώ στην άλλη πλευρά απεικονίζεται η νύμφη.[10]

Κατά τον Στράβωνα,[11] τον Στέφανο τον Βυζάντιο [12] και τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης,[13] ο πρώτος θεμελιωτής της Βιθυνιακής πόλεως ήταν ο επίγονος του Μ. Αλεξάνδρου, Αντίγονος, ο οποίος έδωσε το όνομά του στη νέα πόλη. Την κάλεσε Αντιγόνεια. Λίγο αργότερα, την τελευταία δεκαετία του 4ου π.Χ. αιώνα, η περιοχή περιήλθε στον Λισίμαχο που την μετονόμασε σε Νίκαια. Έδωσε στην πόλη το όνομα της συζύγου του που ήταν κόρη του Αντιπάτρου. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος την αποκαλεί “Βοττιαίων ἄποικον”.[14 Τούτο σημαίνει ότι στη νέα πόλη εγκατα- στάθηκαν Μακεδόνες από την επαρχία Βοττία. Αυτοί μπορούσε να προέρχονται είτε από το στρατό του Μ. Αλεξάνδρου είτε από το στρατό των επιγόνων του Αντιγόνου και Λυσιμάχου. Τη θέση αυτή επικυρώνει και ο Δίων ό Χρυσόστομος, όταν διαπιστώνει ότι η Νίκαια “κατά τε ἰσχύν καί μέγεθος, οὐδεμιᾶς ἡττωμένη τῶν ὁποίποτε ἐνδόξων γένους τε γενναιότητι καί πλήθους συνοικήσει, τῶν φανερωτάτων γενῶν οὐκ ἀλλαχόθεν ἄλλων συνελθόντων φαύλων καί ὀλίγων, ἀλλά ´Ελλήνων τε τῶν πρώτων καί Μακεδόνων”.[15]

Στον Μέμνονα υπάρχει η απήχηση και μιας άλλης τάσεως, να συνδεθεί η Νίκαια της Βιθυνίας με την Νίκαια των επικνημίδων Λοκρών. Κατ’ αυτόν την πόλη έκτισαν μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου Λοκροί Νικαείς από την Ελλάδα, πού “άστεγοι” έλαβαν μέρος στην εκστρατεία του Μακεδόνα στρατηλάτη μέχρι την Ινδία και κατά την επιστροφή ίδρυσαν στην Βιθυνία μια ομώνυμη πόλη σε ανάμνηση της κατεστραμμένης τους πατρίδας. Πράγματι η τελευταία καταστράφηκε κατά τον Ιερό Πόλεμο όπου οι Φωκείς γείτονες ξερρίζωσαν τους Νικαείς από την πόλη τους.[16] Η πληροφορία όμως αυτή δεν πρέπει να ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Πρέπει απλώς να εκφράζει την επιθυμία των Λοκρών να συνδέσουν την πόλη τους Νίκαια με την περίφημη, ως προς το όνομα, αδελφή πόλη της Βιθυνίας.

Φαίνεται ότι ο Αντίγονος δεν έκτισε την πόλη σε έρημο μέρος, αλλά πάνω σε ερείπια προ- γενέστερου οικισμού, ο όποιος εκαλείτο Ελικόρη ή Άγκώρη [17] και είχε καταληφθεί και καταστραφεί από τους Μυσούς. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι δεν είναι αληθής ή μαρτυρία του Πλινίου, κατά την οποία η Νίκαια ήταν ή διάδοχος της Olbia.[18]

Η Νίκαια καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1331, οι οποίοι την ονόμασαν Ιζνίκ (στα τούρκικα İznik – εις την Νίκαιαν).[19] Το όνομα αυτό διατηρεί ως σήμερα.

Είναι τιμή, η δεύτερη μεγαλύτερη προσφυγούπολη της χώρας (μετά τη Θεσσαλονίκη) σε τούτη τη γη οπού πατούμε και φέρει το όνομα Νίκαια, να κρατεί στους ώμους της μια τόσο σπουδαία ιστορία. Η εισαγωγή της πρότασης του Ι. Μελά είναι χαρακτηριστική:

Ἐάν ὔπάρχει πόλις τις τοῦ τέως ὺποδούλου Έλληνισμού, γνωστή εἰς τήν παγκόσμιον σκέψιν, πλήρης ὲνδόξου παρελθόντος, περιβεβλημένη θρύλου καί ὰληθοῦς αῖγλης, καλύπτουσα διά τοῦ ἀγίου ὀνόματός της τούς Έλληνικούς Βυζαντινούς αἰώνας, ἡ πόλις αῦτή, μετά από τήν Κωνσταντινούπολιν, ἀναμφισβλητητως εἰναι ἡ ΝΙΚΑΙΑ.

———–

[01] “Η μετονομασία της Νέας Κοκκινιάς”, Βασίλειο της Ελλάδος, Δήμος Νέας Κοκκινιάς, 5 Οκτωβρίου 1939.

[02] Γεννήθηκε την 16 Ιουνίου 1908 στο Μεσοχώριο της Μικρα- σιατικής Νίκαιας. Σπούδασε Νομική, Πολιτικές και Οικο- νομικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Επαγγέλθηκε ως δικηγόρος Πειραιώς. Διετέλεσε δήμαρχος Νίκαιας, βου- λευτής Πειραιώς, μέλος της Επιτροπής Συντάγματος και υπουργός. Δημοσιογραφών από το 1925 εξέδωσε την καθη- μερινή πολιτική εφημερίδα “Ελεύθερος Ανθρωπος”, το φι- λολογικό περιοδικό “Πυρσός” και την μηνιαία επιθεώρηση “Πολιτικά Φύλλα”. Από το 1947 ήταν συνεργάτης των εφη- μερίδων “Το Βήμα” και “Τα Νέα”. Απεβίωσε την 23 Ιουνίου 2004.
Έργα (επιλογές): “Κριτική της επιτυχίας της Χάγης” (1930), “Διακήρυξη των δικαιωμάτων των Προσφύγων” (1930), “CREDO” (1935), “Περί της Βουλής” και “Περί του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι των γυναικών” (1947), “Αι Κυκλαδες εις τα αρχάς του ΙΕ’ αιώνος” (1952), “Η Σάμος εις τας παραμονάς της ερημώσεως” (1952), “Ιστορία της νήσου Ικαρίας” (1955-1958), δύο (2) τόμοι, τιμηθείσα από την Ακαδημία Αθηνών, “Περικλέους Επιτάφιος” (1947), “Οι απαρχές της Τουρκοκραρίας στο Αιγαίο και η γένεση της Μεγάλης Ιδέας” (1984), “Ιστορία της πόλεως Πειραιώς” (1976-1989), 4 τόμοι.

[03] Φ.Ε.Κ. 271Α – 03/09/1940.

[04] Ιεροκλέους Συνέκδημος, “Hieroclis Synecdemvs; accedvnt fragmenta apvd Constantinvm Porphyrogennetvm servata et nomina vrbivm mvtata; recensvit Avgvstvs Bvrckhardt”, Pu- blished 1893 by in aedibvs B. G. Tevbneri in Lipsiae, σ. 36.

[05] “Νίκαια, Ιστορία – Θεολογία – Πολιτισμός ( 325-1987 )”, Ι. Μ. Νίκαιας, Νίκαια 1988, σ. 14-16.

[06] Για τη Βιθυνιακή Νίκαια υπάρχει εκτενέστατη βιβλιογραφία. Επιλεκτικά μόνο μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένες εργασίες όπως: Μ. Κλεωνύμου – Χρ. Παπαδοπούλου, Βιθυνιακά η επίτομος μονογραφία της Βιθυνίας και των πόλεων αυτής, Κωνσταντινούπολη 1867. W. M. Ramsay, The historical geography of Asia Minor, Supplementary paper, v. IV, London 1890. Ά. Μηλιαράκη, Ιστορία του βασιλείου της Νίκαιας και του δεσποτάτου της Ηπείρου (1204-1261), εν Αθήναις 1898. Θ. Καβαλιέρου Μαρκουίζου, Από Κωνσταντινουπόλεως εις Νίκαιαν. Ταξειδιωτικαί εντυπώσεις εκ Βιθυνίας, εν Κωνσταντινουπόλει 1909. J. Solch, Historich – Geographische Studien uber bithynische Siedlunger. Nikomedia, Nikäa, Pry- sa, Byzantinisch – neugriechische Jahrbucher 1 (1920) 263-337. V. Schultze, Altchristliche Stadte und Landschaften. II. Kleinasien, Erste Halfte, Gutersloh 1922, σσ. 309-325. R. Janin, Nicée. Etude historique et topographique, Echos d’ Orient 24 (1925) 482-490. Γ. Γεωργιάδου Αρνάκη, Οι πρώτοι Οθωμανοί. Συμβολή εις το πρόβλημα της πτώσεως του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας (1282-1337), Αθήναι 1947 [Texte und Forschungen zur byzantinisch - neugriechischen Philologie No 41]. R. Janin, Les Eglises et les mona- steries des grands centres byzantins (Bithynie, Hellespont, Latros, Galesios, Trebizonde, Athenes, Thessalonique), Paris 1975, σσ. 105-125. M. Angold, A Byzantine government in exile. Government and Society Under the Laskarids o Nicea (1204-1261), Oxford University Press 1975. J. H. Mordtmann – G. Fehervari, Iznik, The Encyclopedia of Islam, New edition, v. IV, Leiden, E. J. Brill, 1978, σσ. 291-292. C. N. Constantinides, Higher education in Byzantium in the thirteenth and early fourteenth centuries (1204 – ca. 1310), Nicosia 1982 [Cyprus Research Centre. Texts and studies of the history of Cyprus - XI].

[07] Πλουτάρχου, Παράλληλα η Βίοι Παράλληλοι. Θησεύς 16: “Μενεκράτης δέ τις, ἱστορίαν περὶ Νικαίας τῆς ἐν Βιθυνίᾳ πόλεως ἐκδεδωκώς, Θησέα φησὶ τὴν Ἀντιόπην ἔχοντα διατρῖψαι περὶ τούτους τοὺς τόπους”. Εν συνεχεία πάντως γίνεται σαφές ότι ο Θησεύς δεν συνδέεται με την ίδρυση της Νίκαιας. Ο Θησεύς έκτισε μια άλλη πόλη που την ονόμασε Πυθόπολιν:
“…τυγχάνειν δὲ συστρατεύοντας αὐτῷ τρεῖς νεανίσκους ἐξ Ἀθηνῶν ἀδελφοὺς ἀλλήλων, Εὔνεων καὶ Θόαντα καὶ Σολόεντα. τοῦτον οὖν ἐρῶντα τῆς Ἀντιόπης καὶ λανθάνοντα τοὺς ἄλλους ἐξειπεῖν πρὸς ἕνα τῶν συνήθωνˑ ἐκείνου δὲ περὶ τούτων ἐντυχόντος τῇ Ἀντιόπῃ, τὴν μὲν πεῖραν ἰσχυρῶς ἀποτρίψασθαι, τὸ δὲ πρᾶγμα σωφρόνως ἅμα καὶ πρᾴως ἐνεγκεῖν καὶ πρὸς τὸν Θησέα μὴ κατηγορῆσαι. τοῦ δὲ Σολόεντος ὡς ἀπέγνω ῥίψαντος ἑαυτὸν εἰς ποταμόν τινα καὶ διαφθαρέντος, ᾐσθημένον τότε τὴν αἰτίαν καὶ τὸ πάθος τοῦ νεανίσκου τὸν Θησέα βαρέως ἐνεγκεῖν, καὶ δυσφοροῦντα λόγιόν τι πυθόχρηστον ἀνενεγκεῖν πρὸς ἑαυτόνˑ εἶναι γὰρ αὐτῷ προστεταγμένον ἐν Δελφοῖς ὑπὸ τῆς Πυθίας, ὅταν ἐπὶ ξένης ἀνιαθῇ μάλιστα καὶ περίλυπος γένηται, πόλιν ἐκεῖ κτίσαι καὶ τῶν ἀμφ᾽ αὐτόν τινας ἡγεμόνας καταλιπεῖν. ἐκ δὲ τούτου τὴν μὲν πόλιν, ἣν ἔκτισεν, ἀπὸ τοῦ θεοῦ Πυθόπολιν προσαγορεῦσαι, Σολόεντα δὲ τὸν πλησίον ποταμὸν ἐπὶ τιμῇ τοῦ νεανίσκου.”.

[08] W. Ruge, “Nikaia”, στ. 225.

[09] W. Ruge, “Nikaia”, στ. 239.

[10] W. Ruge, “Nikaia”, στ. 228. Σε ορισμένα νομίσματα ο Διόνυσος φέρεται ως “κτίστης” της πόλεως μαζί με τη θεά Αρτέμιδα (οπ.π., στ. 239).

[11] Στράβωνος, “Γεωγραφικά XII”, 4, 7.

[12] Στεφάνου Βυζαντίου, “Εθνικά κατ’ ἐπιτομήν”, εκδ. Augusti Meinekii, Berlin, 1849 λ. Νίκαια.

[13] Ευσταθίου Θεσσαλονίκης, “Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα Β. Vs. 863”, εκδ. Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis Commentatii ad Homeri Iliadem, τ. 1, Lipsiae 1827, σσ. 295-296.

[14] Στεφάνου Βυζαντίου, “Εθνικά κατ’ ἐπιτομήν”, εκδ. Augusti Meinekii, Berlin, 1849 λ. Νίκαια. | Περιοχή κοντά στην Πέλλα.

[15] Δίωνος Χρυσοστόμου, Λόγος 22. Περί ομονοίας εν Νίκαια πεπαυμένης της στάσεως 1.

[16] Μέμνονος, “Ιστορικόν 41”, έκδ. Ιο. Conradus Orellius, Memnonis Historiarum Heracleae Ponti excerpta servata a Photio graece cum versione latina Laur. Phodomanni, Lipsiae 1816, σ. 60.

[17] Πρβλ. Σχόλιο στα Notitiae episcopatuum No III, 143, εκδ. G. Parthey, Hieroclis Synec- demus et notitiae graecae episcopatuum. Accedunt Nili Doxapatri Notitia patriarchatuum et locorum nomina immutata, Berlin 1866, σ. 107 | Στεφάνου Βυζαντίου, “Εθνικά κατ’ ἐπιτομήν”, εκδ. Augusti Meinekii, Berlin, 1849 λ. Νίκαια.

[18] W. Ruge, “Nikaia”, στ. 229.

[19] Παπαγιαννίδου Μαίρη (25/04/2004). “Βυζαντινός αυτόπτης μάρτυρας”, Βιβλία (Το Βήμα), Ανακτήθηκε στις 10/10/2009.
halkidona